Dla­czego wio­sna przy­cho­dzi wcze­śniej?

Wio­sna jest cza­sem budze­nia się przy­rody do życia po zimo­wym odpo­czynku. Z pew­no­ścią Ty rów­nież odczu­wasz róż­nicę, kiedy dni są coraz dłuż­sze, a oko­lica się zazie­le­nia — jed­nak w ostat­nich pierw­sze sygnały wio­sny poja­wiają się coraz wcze­śniej. Czy powinno nas to nie­po­koić?

Wcze­sna (miej­ska) wio­sna a zagro­że­nia dla przy­rody

Ostat­nie zimy w Pol­sce są ponure, mokre i błot­ni­ste. Nie­wiele jest magii w obec­nej zimie – bia­łych, puszy­stych dywa­nów na traw­ni­kach, róż­no­kształt­nych śnie­ży­nek czy mrozu szczy­pią­cego w nos. Z tego powodu każdy cie­plej­szy, jaśniej­szy dzień – nawet w lutym – wywo­łuje uśmiech i myśli o zbli­ża­ją­cej się wio­śnie. Jed­nak poja­wia się też wąt­pli­wość – czy w lutym wio­sna powinna być już bli­sko? Czy powinno być tak, że nagle robi się za cie­pło na zimowy płaszcz?

Pomimo cie­płych i jasnych dni, gwał­tow­ność prze­cho­dze­nia zimy w wio­snę jest nie­po­ko­jąca. Wio­sna powinna przy­cho­dzić powoli, stop­niowo wymie­niać się z zimą eta­pem przed­wio­śnia. Tymcza­sem coraz czę­ściej możemy zaob­ser­wo­wać, jak drzewa pącz­kują w lutym, a kro­kusy czy prze­bi­śniegi poja­wiają się nawet wcze­śniej.

Stan­dar­dowo, tem­pe­ra­tura powie­trza na tere­nach miej­skich jest o 1–3 stop­nie Cel­sju­sza wyż­sza, niż na tere­nach wiej­skich. Wie­lo­let­nie bada­nia zdjęć sate­li­tar­nych miast i wsi wyka­zały, że wio­sna w mie­ście przy­cho­dzi wcze­śniej — i ten mecha­nizm jest znany miesz­kań­com miej­skich tere­nów, któ­rym zda­rza się wyjeż­dżać w inne miej­sca. Nau­kowcy coraz czę­ściej zaczęli jed­nak pisać o „miej­skiej wio­śnie”, gdzie przy­roda budzi się z zimo­wego snu 6 dni wcze­śniej, niż na wsi. Na czym ona polega?

To jeden ze skut­ków antro­po­ge­nicz­nych zmian kli­matu. Antro­po­ge­niczna zmiana kli­matu to taka, która spo­wo­do­wana jest dzia­łal­no­ścią czło­wieka. Co to tak naprawdę ozna­cza? Odpo­wia­damy na przy­kład za nadmierną emi­sję dwu­tlenku węgla, spa­la­nie paliw kopal­nych, eks­plo­ata­cję zaso­bów natu­ral­nych, defo­re­sta­cję i inne czyn­niki wpły­wa­jące na stan naszej pla­nety. To zuży­wa­nie zaso­bów Ziemi dopro­wa­dziło do kata­strofy kli­ma­tycz­nej, któ­rej jedną z kon­se­kwen­cji są wcze­sne wio­sny i coraz częst­sze sytu­acje, gdy rośliny cebu­lowe czy drzewa budzą się do życia już w lutym.

Czy pory roku zmie­niają się na naszych oczach?

Zima w ostat­nich latach to inna zima niż ta w latach 1971-2000. Tem­pe­ra­tury powie­trza znacz­nie odbie­gają od normy, są miej­sca, gdzie w ogóle nie było pokrywy śnież­nej, opady są zde­cy­do­wa­nie niż­sze. Pokrywa śnieżna jest maga­zy­nem wody, któ­rej już zaczyna bra­ko­wać w nie­któ­rych rejo­nach świata.

Jak stan­dar­dowo wyglą­dała wio­sna w naszej sze­ro­ko­ści geo­gra­ficz­nej? Roz­ta­pia­jący się śnieg był kie­dyś jed­nym z pierw­szych zna­ków kro­czą­cej wio­sny. Powolne ocie­pla­nie się i wydłu­ża­nie dni pozwa­lało na stop­niowe zmniej­sza­nie się śnież­nej pokrywy i wybu­dza­nie do życia ukry­tych pod białą koł­derką prze­bi­śnie­gów czy kro­ku­sów. Top­nie­jący śnieg zasi­lał wody pod­ziemne, któ­rych coraz gwał­tow­niej­sze ruchy pobu­dzały pracę korzeni i prze­pływ soków w drze­wach.

Podob­nie jak świat roślin, tak samo zwie­rzęta — ogrze­wane pierw­szymi gorą­cymi pro­mie­niami Słońca —wy­bu­dzały się z zimo­wych snów o odpo­wied­niej porze, czyli aku­rat wtedy, gdy dostępne było ich poży­wie­nie. Naj­pierw pącz­ko­wały drzewa, a dopiero wtedy przy­la­ty­wały zapy­la­cze, np. psz­czoły. Ptaki wra­cały do swo­ich gniazd dokład­nie wtedy, gdy były warunki do zakła­da­nia pta­siej rodziny.

Przed­wcze­śnie odcho­dząca zima sta­nowi więc zagro­że­nie dla wielu gatun­ków i całej ota­cza­ją­cej nas przy­rody miej­skiej. Wcze­sna, „miej­ska wio­sna” to ryzyko, że świat wybu­dzi się zbyt wcze­śnie, aby prze­trwać, ponie­waż zmiany pogody są dyna­miczne, a fale wyso­kich tem­pe­ra­tur prze­pla­tają się z ostat­nimi mro­zami. Roz­kwi­ta­ją­cym już w lutym drze­wom grozi prze­mar­z­nię­cie pącz­ków i deli­kat­nych kwia­tów. Wybu­dzone przed­wcze­śnie ze snu niedź­wie­dzie w poszu­ki­wa­niu poży­wie­nia tra­fiają do pod­gór­skich miej­sco­wo­ści. Jeże umie­rają z głodu. Psz­czoły wyla­tują za wcze­śnie lub za późno, by zapy­lić kwiaty, ponie­waż okres kwit­nie­nia gwał­tow­nie się skró­cił.

Choć kalen­da­rzowa wio­sna nad­cho­dzi 21 marca, możemy zaob­ser­wo­wać, że do tej pory wiele roślin, które dopiero się poja­wiały, jest już bar­dzo roz­wi­nięta — na przy­kład żon­kile, for­sy­cje czy dzi­kie jabło­nie. Deli­katne rośliny są bar­dzo nara­żone na zimowe nawroty, ale nie tylko one. Tem­pe­ra­tu­rowa sinu­so­ida to zagro­że­nie rów­nież dla nas, ponie­waż cie­pło kusi nas, aby scho­wać zimową gar­de­robę i wsko­czyć w lżej­sze ubra­nia. Każde wyj­ście to dys­kom­fort zwią­zany z ryzy­kiem prze­grza­nia lub prze­mar­z­nię­cia.

Czy „miej­ska wio­sna” da się jesz­cze odwró­cić?

Czy mia­sta mogą zro­bić coś, aby zatrzy­mać ten­den­cje zwią­zane z feno­me­nem „miej­skiej wio­sny”? Nau­kowcy podej­rze­wają, że istotny wpływ na miej­skie eko­sys­temy mogą mieć nie tylko czyn­niki zwią­zane z dzia­łal­no­ścią czło­wieka w sen­sie glo­bal­nym, ale rów­nież nasze lokalne decy­zje. Jed­nym z nich jest nie­wąt­pli­wie… zanie­czysz­cze­nie świa­tłem, któ­rego stała obec­ność może prze­kła­my­wać dłu­gość dnia i wpły­wać na wcze­śniejsze zazie­le­nianie. Pan­de­miczne czasy poka­zały nam, że wszech­obecne świa­tła mogą cza­sem zga­snąć i odmie­nić nasz świat – być może warto byłoby wpro­wa­dzić „ciemne godziny” w wybra­nych miej­scach, na przy­kład par­kach?