Poży­teczne owady – czy zapy­la­cze to tylko psz­czoły?

Czy przy­szło Ci kie­dyś do głowy, pyta­nie – czy tylko psz­czoły odpo­wie­dzialne są za zapy­la­nie roślin? Czę­sto, gdy myślimy o zapy­la­niu, mamy od razu na myśli wła­śnie te owady, a jed­nak nie jest to cała prawda.

Kim są zapy­la­cze?

Zapy­la­cze to orga­ni­zmy, które prze­no­szą pyłek z jed­nego kwiatu na drugi, umoż­li­wia­jąc zapłod­nie­nie i pro­duk­cję nasion. Czy psz­czoły to zapy­la­cze? Oczy­wi­ście, ale nie tylko one! W Euro­pie zapy­la­czami są głów­nie psz­czoły i bzy­go­wate, a auto­rzy arty­kułu nauko­wego w PNAS poka­zują, że rów­nież inne gatunki zwie­rząt, w tym szcze­gól­nie owady, są odpo­wie­dzialne za efekty zapy­la­nia. Auto­rzy bada­nia usta­lili, że w 25–50% przy­pad­ków kwiaty odwie­dzane przez owady nie są zapy­lane przez psz­czoły. A w takim razie kto jesz­cze?

Dobrze poka­zuje to scena z filmu Davida Atten­bo­ro­ugha „Nie­grzeczne rośliny”, w któ­rej na nie­sa­mo­wi­tych zbli­że­niach można zoba­czyć mię­dzy innymi żuka zma­ga­ją­cego się z przy­kle­jo­nymi do pan­ce­rzyka pol­li­na­riami orchi­dei. Ten nie­ty­powy spo­sób wyko­rzy­sty­wa­nia owada do zapy­la­nia roślin ujaw­nia, jak zło­żone mecha­ni­zmy wypra­co­wał sobie świat przy­rody. Poza psz­czo­łami zapy­la­czami mogą być inne owady, takie jak: motyle, ćmy, bąki, bie­dronki, muchy, chrząsz­cze albo osy. Co cie­kawe rów­nież inne zwie­rzęta, w tym: nie­to­pe­rze, ptaki, jasz­czurki, małpy, gry­zo­nie i wie­wiórki, uczest­ni­czą w zapy­la­niu roślin. Istotną rolę w zapy­la­niu odgry­wają same rośliny, szcze­gól­nie gatunki wia­tro­pylne, na przy­kład topole, lesz­czyny czy trawy.

Zwie­rzęta zapy­la­jące w (nie) natu­ral­nym śro­do­wi­sku

Nie­stety praca zapy­la­czy długo nie była doce­nia­nia w takiej skali, jak powinna. Liczba zapy­la­czy na świe­cie maleje, a główne przy­czyny tego to dzia­łal­ność czło­wieka, w tym eks­pan­sja rol­nic­twa i urba­ni­za­cji, pro­wa­dząca do utraty i degra­da­cji sie­dlisk.

Inten­sywne rol­nic­two zmniej­sza róż­no­rod­ność roślin, co skut­kuje mniej­szą dostęp­no­ścią poży­wie­nia i mate­ria­łów do budowy gniazd. Pesty­cydy i inne zanie­czysz­cze­nia mają rów­nież nega­tywny wpływ. Dodat­kowo inwa­zyjne gatunki obce oraz cho­roby, a także zmiany kli­ma­tyczne, sta­no­wią poważne zagro­że­nie dla róż­nych gatun­ków zapy­la­czy.

Zapy­la­cze przy­czy­niają się do pro­duk­cji roślin­nej, co jest klu­czowe dla gospo­darki rol­ni­czej. Co zapy­lają muchy i inne owady? Uprawy, z któ­rych naj­czę­ściej korzy­stamy, takie jak: jabłka, poma­rań­cze, tru­skawki, morele, wiśnie, fasola, ogórki, dynie, zioła, pomi­dory, papryka i owoce cytru­sowe, w dużym stop­niu zależą od ich obec­no­ści.

Pro­blem Chin

Przy­kładem dla każ­dego powinny stać się Chiny, gdzie poprzez sys­te­ma­tyczne wybi­ja­nie psz­czół, rośliny przy­mu­sowo zaczęły być zapy­lane ręcz­nie przez czło­wieka. Z cza­sem zaczęło to wpły­wać na cenę warzyw i owo­ców w Azji, gdyż rój pełen robot­nic na prze­strzeni kilku hek­ta­ro­wego sadu, efek­tyw­niej i taniej prze­nosi pyłek pomię­dzy kwia­tami, niż pra­cow­nik, któ­remu dodat­kowo trzeba za to zapła­cić.

Tym samym warzywa i owoce zaczęły być dobrem luk­su­so­wym, co odbiło się nie tylko na gospo­darce ryn­ko­wej całego kraju, ale także jako­ści życia pra­wie 1,5 miliar­do­wego spo­łe­czeń­stwa.

Ini­cja­tywy na rzecz ochrony zapy­la­czy

Aby prze­ciw­dzia­łać spad­kowi liczeb­no­ści zapy­la­czy, Komi­sja Euro­pej­ska zapre­zen­to­wała w 2018 roku „Ini­cja­tywę UE doty­czącą owa­dów zapy­lających”. Jej celem jest pogłę­bie­nie wie­dzy na temat spadku liczeb­no­ści zapy­la­czy, walka z jej przy­czy­nami oraz zwięk­sze­nie świa­do­mo­ści spo­łe­czeń­stwa.

Co możesz zro­bić Ty dla zapy­la­czy? Każdy z nas może przy­czy­nić się do ochrony zapy­la­czy. Fun­da­cja Eko­lo­giczna „Psz­czoła musi być” opra­co­wała Kodeks Dobrych Prak­tyk, który zawiera kilka pro­stych kro­ków, jakie można pod­jąć, aby two­rzyć przy­ja­zne dla zapy­la­czy śro­do­wi­sko, na przy­kład:

1 | Ogra­nicz świa­tło w nocy

Nie od dziś wia­domo, że zaśmie­ce­nie świa­tłem wpływa nie­ko­rzyst­nie nie tylko na czło­wieka, lecz także na zapy­la­cze pro­wa­dzące nocny tryb życia. Aby ogra­ni­czyć emi­sję sztucz­nego świa­tła, sto­sujmy wie­czo­rami w domach rolety lub świa­tło o bar­wie jak naj­bliż­szej czer­wieni, które jest mniej uciąż­liwe dla owa­dów. W prze­strzeni miej­skiej warto wspie­rać lokalne pro­jekty do two­rze­nia oświe­tle­nia ulicz­nego, któ­rego świa­tło skie­ro­wane jest w zie­mię, a nie w stronę nieba.

2 | Doko­nuj odpo­wie­dzial­nych wybo­rów kon­su­menc­kich

Kupuj warzywa i owoce, które były hodo­wane bez opry­sków – nawet jeżeli są mniej­sze albo mają nie­re­gu­larny kształt. Każde takie drobne dzia­ła­nie przy­czy­nia się do wzro­stu świa­do­mo­ści eko­lo­gicz­nej w spo­łe­czeń­stwie!

3 | Wybie­raj lokalny miód

Zwra­caj uwagę na pocho­dze­nie miodu, wybie­raj pobli­skie pasieki i pol­skie miody. Wspie­raj to, co jest bli­skie geo­gra­ficz­nie.

4 | Twórz przy­ja­zne śro­do­wi­sko dla zapy­la­czy

Sadze­nie kwia­tów, łąk kwiet­nych, a także pozo­sta­wie­nie nie­wy­ko­szo­nych czę­ści traw­nika sta­nowi schro­nie­nie dla owa­dów. Jeżeli nie masz takiej moż­li­wo­ści, możesz kupić albo samo­dziel­nie zro­bić domek dla owa­dów. Te pro­ste dzia­ła­nia mogą przy­cią­gnąć murarki, trzmiele i inne zapy­la­cze. Warto rów­nież wysta­wić nie­wiel­kie naczy­nia z wodą, aby owady mogły zaspo­koić pra­gnie­nie po cięż­kiej pracy.

Zapy­la­cze są klu­czo­wymi gra­czami w naszym eko­sys­te­mie, a ich ochrona jest nie­zbędna dla zapew­nie­nia cią­gło­ści pro­duk­cji żyw­no­ści i utrzy­ma­nia bio­róż­no­rod­no­ści. Dba­nie o ich sie­dliska i wspie­ra­nie ini­cja­tyw na rzecz zapy­la­czy to nasza wspólna odpo­wie­dzial­ność, która przy­nie­sie korzy­ści nam wszyst­kim.